Кіраванне свабодай

Дахаў быў бліжэй да Мюнхена, чым я меркаваў. Па нейкай прычыне я думаў, што згублюся ў сельскай мясцовасці — з вачэй і з памяці. Падчас экскурсіі я даведаўся, што ён быў пабудаваны ў пачатку 1930-х гадоў. Пабудаваны не для таго, каб зняволіць якую-небудзь канкрэтную этнічную групу, а для тых, хто публічна не пагаджаўся з палітыкай Гітлера. З часам гэта змянілася.

Экскурсія была адначасова змрочнай і займальнай. Шмат чаго запомнілася, але адну частку я ніколі не забуду. У канцы экскурсіі гід апісаў дні, калі нямецкія салдаты пакінулі лагер, пакінуўшы вязняў у іх бараках. Як толькі вязні даведаліся, што салдат няма, яны хацелі пакінуць лагер, але афіцэры саюзнікаў, якія адказвалі за вязняў, настойвалі на тым, каб яны заставаліся там, дзе былі. Праз некалькі дзён саюзныя войскі знайшлі шлях у лагер і вызвалілі вязняў. Вайскоўцы былі шакаваныя тым, што ўбачылі.

Камандзіры лагераў саюзнікаў мелі рацыю. Калі б вязні выйшлі на адкрытыя дарогі, яны маглі б загінуць або быць атакаванымі наступаючымі войскамі, якія здалёк не пазналі б гэтых людзей.

Я некаторы час стаяў моўчкі, пакуль экскурсія заканчвалася. Ціхі голас прабіраўся ў маю душу і казаў: «Часта цяжэй справіцца са свабодай, чым з палонам». Гэты ціхі голас і вобраз таго лагера вярталіся да мяне шмат разоў, калі я сутыкаўся са зменамі, з якімі суправаджаліся новыя выклікі і магчымасці.
Алан Хіліярд, «Акунанне ў жыццё: 40 разважанняў для крохкай Зямлі»